Medya Eleştirisi

Ragıp DURAN

Medya Eleştirisi
Medya eleştirisi nispeten yeni bir uzmanlık alanı. Gerek akademik gerekse mesleki olarak 25-30 yıllık bir geçmişi var. Her kurum daha iyi, daha olumlu çalışabilmek için eleştiriye ihtiyacı duyar.
Özellikle ABD"de ve Batı Avrupa ülkelerinde, –ki gazetecilik/haberciliğin en köklü olduğu ülkeler- medya eleştirisini özel olarak iki kesim gerçekleştiriyor.

Öncelikle akademisyenler, sonra da, çoğu emekli profesyonel gazeteciler. Bu iki kesimin ortak özelliği, eleştirdikleri medya ortamının (Medya organı değil medya organlarının tümünün oluşturduğu medya ortamının/alanının) dışında olmaları. Yani medya eleştirmeninin, teorik olarak medya mensubu olmaması gerekir. Bunun anlamlı/mantıklı bir nedeni var: İçeriden, kendi medyanı ve o medyanın da ait olduğu ortamı özgürce, bağımsız bir şekilde eleştiremezsiniz.

Özellikle de, maaş aldığın gazete/TV/radyonun yayın politikasını, başyazısını, haberini, yorumunu eleştirmektense, aynı işi rakiplere yönelik bir şekilde rahat rahat yapabilirsiniz. Çünkü kendi çalıştığınız medya organının eksiklik ve hatalarını, var ise ombudsman zaten ortaya çıkarıp tartışıyor. O da "koşullar" elverdiği sürce...

Medya eleştirisini kimin ya da kimlerin yapacağını/yapması gerektiğini belirttikten sonra, medya eleştirisinin nasıl yapılması gerektiği de ayrıca tartışılması gereken bir konu. Bizde, Türkiye"de, medya eleştirisi adı altında yayın yapan çok sayıda internet sitesi var. Ben
de bu siteleri elimden geldiğince izlemeye çalışıyorum. Bu yazıyı yazarken de özel olarak herhangi bir siteyi hedef almak gibi bir amacım/niyetim yok. Bu yazının daha çok bir özeleştiri gözlüğüyle okunmasını arzu ederim.

Medya eleştirisi, bizde de Batı'da da, esas olarak siyasi-ideolojik kriterlere dayalı olarak yapılıyor. Siyasi-ideolojik boyutu olmayan bir medya eleştirisini düşünmek imkansız. Ancak sadece siyasi-ideolojik kriterlerle de medya eleştirisi yapılamıyor. Yapılsa bile, ona medya eleştirisi denilemiyor. "Ben senin yazında (Haberinde, yorumunda, söyleşinde) savunulan görüşleri eleştiriyorum çünkü sen Kemalistsin, Liberalsin, İslamcısın, solcusun , sağcısın...vs..." şeklindeki eleştirinin medya eleştirisi ile pek ilgisiyok.

Medya eleştirisi, gazeteciliğin/haberciliğin temel ilke ve kriterleri temelinde yapılan teknik ve mesleki bir eleştiri olmalı.
Medya eleştirmeni açısından, eleştirdiği yazının siyasal-ideolojik içeriğinden çok, yazının biçimi, biçemi, haber, yorum, söyleşi, başyazı vs... ilke ve kriterlerine uygunluğu tayin edici olmalı.
Bizdeki medya ya da medya eleştiri sitelerinin çoğu zaman tam anlamıyla medya
eleştirisi yaptıklarını söylemek doğru olmaz. Hatta bu sitelerin içeriğine baktığımız zaman, öz ürün/imalat olarak adlandırabileceğimiz yazı sayı ve oranı da son derece düşük. Herkesin kolayca gözlemleyebileceği üzere, sözkonusu siteler genellikle ve çoğunlukla o
gün gazetelerde, radyolarda, televizyonlarda medya ile şu ya da bu şekilde ilişkili haber ve yazıları derleyip yayınlıyor. Bu nedenle olsa gerek, sözkonusu siteler birbirine çok benziyor. Bir çok sitede aynı haberin, aynı yazının olduğu gibi aynısını okumak mümkün. Copy&Paste tabir edilen yöntemle çeşitli mecralarda yayınlanmış yazılar ekranda
bir araya getiriliyor. Belki de bu yöntem, ilgili ve meraklı okuru çok sayıda internet sitesini dolaşmaktan kurtarıyor.
Sözkonusu sitelerde yazı yayınlayan medya akademisyeni ya da emekli profesyonel gazeteci sayısı gerçekten çok az.

Mevcut sitelerin eksiklik ve olumsuzlukları yukarıda saydıklarımla sınırlı kalsa, belki vahim bir durum yok. Medya eleştirisi adı altında, çoğu zaman kişisel, tek yanlı, aslı astarı olmayan, temelsiz çok sayıda suçlama ve karalama da bu sitelerde kolaylıkla yayınlanabiliyor. Bir İletişim Fakültesi lisans öğrencisi bu sitelerde yayınlanan haberlerin
sadece sıradan birkategorik dökümünü yapsa, bu söylediklerim rakam olarak da kanıtlanmış olur.
Bu sitelerde de, maalesef Türk egemen basının temel hastalıklarından biri olan yapay ve olumsuz bir magazinleştirme çabası açık-seçik görülüyor.
Yazarlar arasındaki polemikler "çok okunur" iddiasıyla, kadın ya erkek star gazetecilerin özel yaşamları da benzer bir nedenle bu sayfalara sık sık çıkıyor.

Magazin haber de, doğru olmak, özel hayatı/mahremiyeti ihlal etmemek ve gerçekten "human interest/human touch" (İnsan odaklı/Herkesi ilgilendirebilecek) hoş, sevimli olmak
kaydıyla hepimizin ilgi duyduğu bir alan. Ama dedikodu ya da 3. sayfa haberciliği ile medya eleştirisi farklı şeyler.

Türk egemen medyası, medya eleştirmenleri için aslında olağanüstü münbit bir alan.
Ciddi bir medya eleştirmeni, herhangi bir gazetedeki herhangi bir haberin, 5N+1K"sının eksikliğinden başlayıp, ard alan bilgi (Background information) yokluğuyla devam edip, Türkçe yazım kurallarına kadar olumsuzluklarını bir bir sergileyebilir. Bunlar başlangıç. Medya eleştirmeni, sözkonusu haberin (Medyatik gerçek), gerçekle (Hakiki gerçekle) ilgisini kıyaslayabilir/deşebilir. Haberi diğer gazetelerdeki versiyonlarıyla karşılaştırabilir. Haber değeri üzerine görüş belirtebilir. Canalıcı bir kaç soru sorup yanıtlarını arayabilir:

-
Haberin kaynağı nedir? (Ajans, muhabir, başka bir medya ya da anonim bir kaynak mı? Neden?)-
Haberin, medya mülkiyeti ile somut/organik bir ilişkisi var mı? Nedir?
Haber, iktidar bilgimizi mi yoksa toplumsal/kamusal bilgimizi mi zenginleştiriyor?
-
Haber ve haberin konusu, kamu çıkarını mı ilgilendiriyor yoksa özel bir çıkarı mı?
-
Haber, bu konuda daha önce yazılmış/yayınlanmış haberleri tekzip mi ediyor yoksa doğruluyor mu?
-
Haberin
veriliş şeklinde (Manşet, sürmanşet, birinci sayfa, fotograflı, tek
sütun...vs...), haberin içeriği ile tercih edilen bu biçim dengeli mi?

Medya eleştirmenliği, hakkıyla yapıldığında karmaşık, geniş, güç bir uğraş.

Batı"da başarılı örnekleri var: Fransa"da Acrimed, ABD"de zmag bence en başarılı örnekler. Yine ABD"deki Nieman Report, CJR (Columbia Journalism MReview) ve AJR (American Journalism Review) dergileri ile rahmetli "Lies of Our Times" ve "Brill"s Content" dergilerini de hürmetle analım.
Bizdeyse, eleştiri geleneği ve kültürü zaten yeterince serpilip gelişmemiş olduğu için, kara çalma ile eleştiri, rakibe çelme ile analiz, tuzak kurma ile sentez neredeyse eşanlamlı sözcükler ve uygulamalar haline geliyor.

Oysa ki, Türkiye"de otuz kadar iletişim fakültesi var. Sayıları herhalde yüzlerle ifade edilen emekli profesyonel gazeteci de, kahve sohbeti niteliğindeki şikayet ve yakınma yerine tecrübelerini okur kitlesiyle paylaşabilir. Akademisyenleri ve mevcut egemen medya ile organik bağlantısı olmayan bu zengin ve değerli gazetecileri seferber etmek
mümkün. Bu kişilere yazı sipariş etmek, zaman zaman onların görüşlerine başvurarak, medyadaki aksaklık, eksiklikve olumsuzlukları teşhir etmek mümkün.

Medya okur-yazarlığı bilgi ve bilinci yüksek binlerce okuru da bu eleştiri dünyasına
katarak, medyaya önemli bir katkı/hizmet sunmak mümkün.
Son olarak, medya eleştirmenliğini yapıcı bir işlev haline getiren olumlu eleştiri ekolünü geliştirmek için, olumsuz bulduğumuz/kınadığımız yaklaşımları belirttikten sonra, mutlaka olumlu, yapıcı ve yaratıcı olduğuna inandığımız önerileri de sunmamız gerekiyor. Yanlışı
kırmak/bozmak yetmiyor, doğru bildiğimizi de sunmamız gerek.
Ne kadar medya, o kadar medya eleştirisi!